Η σχέση Συναισθηματικής Νοημοσύνης και Φυσικής Δραστηριότητας

Έλσα Κωνσταντινίδου

Γεια σας! Με φωνάζουν Έλσα και είμαι Λέκτορας της Επιστήμης του Αθλητισμού στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Η σχέση μου με τον Αθλητισμό ξεκινά σε μικρή ηλικία και σύντομα πετυχαίνω πολλές νίκες σε Ελληνικά, Βαλκανικά και Πανευρωπαϊκά Πρωταθλήματα Ρυθμικής Γυμναστικής. Συνεχίζω σε προπονητικό επίπεδο και κάπου στο μεταίχμιο της 2ης και 3ης δεκαετίας μου κατακτώ Μάστερ (MSc) και Διδακτορικό (PhD). Έκτοτε ακολουθώ ακαδημαϊκή καριέρα. Ερευνητικά προγράμματα, επιστημονική βιβλιογραφία και συμμετοχές σε συνέδρια, σεμινάρια και ομιλίες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της δουλειάς μου. Αγαπημένη φράση: «οὐκ ἐν τῷ πολλῷ το εὖ, ἀλλ᾿ ἐν τῷ εὖ το πολύ».

Φυσική Δραστηριότητα & Υγεία |

13/01/2020

Πως μπορεί να σχετίζεται η Συναισθηματική Νοημοσύνη (ΣΝ) ενός ατόμου με την άσκηση; Η ΣΝ θεωρείται η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του και εκείνα των άλλων, να διακρίνει μεταξύ διαφορετικών συναισθημάτων και να τα χαρακτηρίζει κατάλληλα, να χρησιμοποιεί συναισθηματικές πληροφορίες για να καθοδηγεί τη σκέψη και τη συμπεριφορά και να μπορεί να τα διαχειρίζεται και/ή να τα προσαρμόζει έτσι ώστε να επιτυγχάνει στόχους. Η ΣΝ είναι ένας όρος που έχει περίπου 25 χρόνια παρουσίας στα ερευνητικά δρώμενα σε διάφορα γνωστικά πεδία, όμως δεν είναι ένας σύγχρονος όρος. Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι τα είπαν όλα! Ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια» αναφέρει «το να είσαι οργισμένος είναι εύκολο. Το να εξοργιστείς με το σωστό άτομο, για το σωστό λόγο, στο σωστό βαθμό, τη σωστή στιγμή, για το σωστό σκοπό και με το σωστό τρόπο, αυτό είναι δύσκολο». 2300 χρόνια περίπου μετά τις δηλώσεις του Αριστοτέλη, διάφοροι ερευνητές κατασκεύασαν και παρουσίασαν διάφορα θεωρητικά μοντέλα για τη ΣΝ. Κάποια απ’ τα πιο γνωστά είναι:

ΣΝ ως ικανότητα, των Mayer, Caruso και Salovey (1999), που υποστηρίζουν πως η ΣΝ είναι καθαρά μια μορφή νοητικής ικανότητας και επομένως ξεκάθαρα νοημοσύνη,

ΣΝ ως ικανότητα και χαρακτηριστικό (μεικτό μοντέλο), του Bar-On (2002), που υποστηρίζει πως η ΣΝ αναπτύσσεται με την πάροδο του χρόνου και μπορεί να βελτιωθεί μέσω της εξάσκησης, του προγραμματισμού και της θεραπείας.

ΣΝ ως ικανότητα και χαρακτηριστικό (μεικτό μοντέλο) του Goleman (1995), ο οποίος γίνεται παγκοσμίως γνωστός με το best seller βιβλίο του, μεταφρασμένο σε έντυπη μορφή σε 40 γλώσσες, «Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ (1995) και υποστηρίζει πως η ΣΝ είναι εξίσου σημαντική με το δείκτη νοημοσύνης για την επιτυχία σε οποιαδήποτε πτυχή της ζωής ενός ατόμου (ακαδημαϊκή, επαγγελματική, κοινωνική και διαπροσωπική).

ΣΝ ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας (Petrides & Furnham, 2001), που υποστηρίζουν πως η ΣΝ είναι ένα σύνολο από προδιαθέσεις του ατόμου συσχετισμένες με τα συναισθήματά του και τις αυτο-αντιλαμβανόμενες ικανότητές του.

Τώρα, θα αναρωτιέστε τι σχέση έχουν όλα αυτά με τη φυσική δραστηριότητα! Ένας δραστήριος τρόπος ζωής έχει σημαντικά οφέλη για την υγεία και την ευημερία του ατόμου. Ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις ερευνών έχουν πλέον τεκμηριώσει πως η φυσική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια ζωής ενός ατόμου συνδέεται με χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης χρόνιων παθήσεων, καταθλιπτικών συμπτωμάτων και βελτίωση σε διάφορες γνωστικές λειτουργίες καθώς και μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση (Biddle & Asare, 2011; Diamond & Lee, 2011; Josefsson, Lindwall & Archer, 2014; Lee, et al., 2012; Rethorst et al., 2009). Συνεπώς, υπάρχει και έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον για τη διερεύνηση παραγόντων που συνδέονται με την υποκινητικότητα.

Το σώμα λέει αυτό που δεν μπορούν να πουν οι λέξεις.
Martha Graham

Σύγχρονες έρευνες αποδεικνύουν τη συσχέτιση κάποιων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας ενός ατόμου με τη φυσική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της ζωής του (Rhodes, & Smith, 2006; Wilson, & Dishman, 2015). Απ’ την άλλη μεριά, η ΣΝ ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας και ως ικανότητα έχει συσχετιστεί με κάποιες μετρήσεις ψυχοσωματικής, πνευματικής και φυσικής υγείας και βάσει των ευρημάτων μπορεί να ειπωθεί πως η ΣΝ ως χαρακτηριστικό έχει θετική συσχέτιση με τη φυσική δραστηριότητα (Laborde, Dosseville & Allen, 2016). Αυτό σημαίνει ότι όσο υψηλότερη είναι η ΣΝ (ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας) τόσο μεγαλύτερη είναι και η συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες και οι θετικές στάσεις για τη φυσική δραστηριότητα.

Ένας σημαντικός περιοριστικός παράγοντας για την διεξαγωγή δυνατών συμπερασμάτων είναι πως η σχέση αίτιου και αιτιατού δεν μπορεί ακόμη να εξηγηθεί. Σαν να λέμε δηλαδή, η κότα κάνει το αυγό ή το αυγό την κότα; Σε αρκετές περιπτώσεις οι ερευνητές υποστηρίζουν πως όταν ένα άτομο εμφανίζει υψηλή ΣΝ τότε μάλλον υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να είναι και περισσότερο φυσικά δραστήριο. Φυσικά, στον αντίποδα υπάρχει και η αντίληψη πως η τακτική φυσική δραστηριότητα οδηγεί σε αλλαγές της ΣΝ.

Των σωμάτων θηλυνομένων και αι ψυχαί πολύ ασθενέστεραι γίγνονται.
Όταν τα σώματα γίνονται μαλθακά και οι ψυχές χάνουν τη δύναμή τους.
Σωκράτης, 469-399 π.Χ.

Από μια σύγχρονη έρευνα των Stephan, Sutin και Terracciano (2014) διαπιστώθηκε πως η φυσική δραστηριότητα συμβάλει στην ανάπτυξη των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας, υποδηλώνοντας πως η ΣΝ ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας μπορεί να τροποποιηθεί μέσα από τακτική ενασχόληση με φυσικές δραστηριότητες.

Ο συντονισμός και η επίβλεψη ενός συνόλου ερευνών της φίλης και συνεργάτιδάς μου, αναπληρώτριας καθηγήτριας, Δρ. Βασιλικής Ζήσης, αποδεικνύουν πως υπάρχει σχέση μεταξύ της φυσικής δραστηριότητας και της ΣΝ. Μάλιστα, η ΣΝ φαίνεται να είναι υψηλότερη σε άτομα που ασχολούνται συστηματικά με το χορό συγκριτικά με άτομα που ασχολούνται με άλλα ήδη φυσικών δραστηριοτήτων ή με άτομα που δεν γυμνάζονται.

Ο χορός είναι η κρυμμένη γλώσσα της ψυχής.
Martha Graham

Τα συναισθήματα εμπλέκονται σε καθημερινή βάση σε όλα όσα κάνουν τα άτομα, σχεδόν σε όλες τις συμπεριφορές κι ενέργειές τους. Πολλές φορές παίζουν σημαντικό ρόλο στην αύξηση της απόδοσης και στην λήψη αποφάσεων σε εργασιακό και προσωπικό επίπεδο. Ένα συναισθηματικά έξυπνο άτομο δεν είναι υποχείριο των συναισθημάτων του αλλά μπορεί να αναγνωρίσει και βάσει σκέψης να διαχειριστεί τα συναισθήματά του. Όπως αναλύθηκε παραπάνω, όσο περισσότερο συναισθηματικά υγιές είναι ένα άτομο τόσο περισσότερο ασχολείται με τη σωματική/φυσική του υγεία και η τακτική ενασχόληση με τη φυσική δραστηριότητα φαίνεται να επιδρά θετικά στη Συναισθηματική Νοημοσύνη του κι επαγωγικά στη συναισθηματική υγεία του. Δηλαδή… τούμπαλιν!

Θα κλείσω θυμίζοντάς σας την άποψη του Πλάτωνα για την ψυχή του ανθρώπου, που αποτελείται από τρία μέρη, το λογιστικόν (λογική), το θυμικόν (τα συναισθήματα) και το επιθυμητικόν (οι επιθυμίες) και τη μορφή της ψυχής μέσα απ’ το μύθο του άρματος. Με απλά λόγια, ο ηνίοχος αναπαριστά τη λογική, τα δυο άλογα είναι το συναίσθημα και η επιθυμία. Το άρμα είναι ενιαίο και αδιαίρετο και βασίζεται κυριολεκτικά στην δεξιοτεχνία του ηνίοχου να κατευθύνει τα άλογα με αρμονία. Σκεφτείτε δε, πως το άρμα αυτό συμβολίζει μια αρμονική φυσική δραστηριότητα, μια εν κινήσει ενέργεια, βάσει της αρμονικής συνύπαρξης των τριών μερών του!

Εις Συναισθηματικήν Υγείαν λοιπόν ΦΥΣΙΚΑ με ΦΥΣΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ!

Βιβλιογραφία

Bar-On, R. (2004). The Bar-On Emotional Quotient Inventory (EQ-i): Rationale, description and summary of psychometric properties.

Goleman, D. (1996). Emotional intelligence. Why it can matter more than IQ. Learning, 24(6), 49-50.

Lee, I. M., Shiroma, E. J., Lobelo, F., Puska, P., Blair, S. N., Katzmarzyk, P. T., & Laborde, S., Dosseville, F., & Allen, M. S. (2016). Emotional intelligence in sport and exercise: A systematic review.Scandinavian journal of medicine & science in sports,26(8), 862-874.

Lancet Physical Activity Series Working Group. (2012). Effect of physical inactivity on major non-communicable diseases worldwide: an analysis of burden of disease and life expectancy. The lancet, 380(9838), 219-229.

Mayer, J. D., Caruso, D. R., & Salovey, P. (1999). Emotional intelligence meets traditional standards for an intelligence. Intelligence, 27(4), 267-298.

Mayer, J. D., Salovey, P., & Caruso, D. R. (2002). Mayer-Salovey-Caruso emotional intelligence test (MSCEIT) item booklet.

Petrides, K. V., & Furnham, A. (2001). Trait emotional intelligence: Psychometric investigation with reference to established trait taxonomies.European journal of personality,15(6), 425-448.

Rhodes, R. E., & Smith, N. E. I. (2006). Personality correlates of physical activity: a review and meta-analysis. British journal of sports medicine,40(12), 958-965.

Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, cognition and personality, 9(3), 185-211.

Stephan, Y., Sutin, A. R., & Terracciano, A. (2014). Physical activity and personality development across adulthood and old age: Evidence from two longitudinal studies.Journal of Research in Personality,49, 1-7.