Όλοι όσοι μεγάλωσαν με τις τιμωρίες ως πειθαρχικό μέσο, πιθανό να έχουν να διηγηθούν πικρές ιστορίες, ενδεχόμενως και τραυματικές από τα παιδικά τους χρόνια. Και ενώ η πλειοψηφία αφηγήσεων έχει αρνητικό πρόσημο και η αποτελεσματικότητά της εμπεριέχει συσσωρευμένο θυμό, εξακολουθεί και σήμερα να είναι μια από τις πιο διαδεδομένες μορφές επιβολής της τάξης.
Συχνά, ο γονιός στην προσπάθειά του να επαναφέρει τον έλεγχο και να μπορέσει να επιβληθεί μπαίνει στο ρόλο του “εγώ κάνω κουμάντο και εσύ θα υπακούς”. Έτσι, υπερισχύουν τα συναισθήματα της έντασης, της ματαίωσης και μιας βαθιάς απόγνωσης προσπαθώντας να επαναφέρει στην τάξη το παιδί του, γεμάτος συνήθως θυμό και νεύρα. Το παιδί όμως μέσω της τιμωρίας, λαμβάνει το μήνυμα πως αυτή η συμπεριφορά εν τέλει μου αξίζει, η τιμωρητική, συμπεριφορά όμως που του προκαλεί ντροπή, με άμεσο αποτέλεσμα την μείωση της αυτοεκτίμησής του.”Πάλι τους απογοήτευσα, είμαι τόσο κακό παιδί”.
Στην τιμωρία, συχνά δεν υπάρχουν επεξήγησεις και μια επίσης πολύ συχνή μορφή της μπορεί να είναι και η σωματική βία. Εννοείται επίσης πως δεν συνοδεύεται συνήθως από μια φυσική ή λογική εξέλιξη πράξης – αποτελέσματος, αλλά παντρεύεται η τιμωρία με στιγμιαίες από φάσεις των γονιών (οι οποιες δημιουργούν αβεβαιότητα στο παιδί) ή απο πάγιες τακτικές τους οι οποίες δεν εμπεριέχουν καμία λειτουργικότητα και δεν προάγουν την σχέση, αντιθέτως ενισχύουν τον φόβο και τον θυμό.
Για παράδειγμα, το παιδί δεν ακούει τους γονείς και δεν φοράει κάλτσες, ούτε παντόφλες και περπατάει μόνο με τις κάλτσες επιδεικτικά μπροστά τους. Ο γονιός του λέει κάποιες φορές οτι πρέπει να το κάνει, το παιδί συνεχίζει να τον αγνοεί και εν τέλει βγαίνει ο γονιός εκτός εαυτού φωνάζοντας, απειλώντας και εν τέλη στερώντας του την προγραμματισμένη έξοδό τους στο σινεμά.
Αυτή η στέρηση φυσικά, προκαλεί την υπέρμετρη αντίδραση του παιδιού το οποίο νιώθει αδικημένο και τσιρίζωντας παρακαλάει τον γονιό. Με την ασυνέχεια όμως αυτή, της πράξης δηλαδή του παιδιού και της τιμωρίας, οι οποίες δεν συνδέονται με κάποια λογική επεξήγηση, ο γονιός το μόνο που κατάφερε είναι να πολλαπλασιάσει την ένταση και να αναλάβει την ευθύνη του παιδιού του ο ίδιος μιας και το παιδί με αυτή την εξέλιξη δεν συνειδητοποιεί την ουσία της τιμωρίας. Είναι πιθανό επίσης τελικά να βάλει παντόφλες γιατί απλά το είπε η μαμά ή ο μπαμπάς και όχι γιατί κατάλαβε τον λόγο και συντελέστηκε η διαδικασία μάθησης. Έτσι, δεν μπορεί αργότερα να αναλάβει και την ευθύνη της πράξης του και να βοηθηθεί ώστε να ωριμάσει. Η πιθανότητα επίσης να ξανακάνει το ίδιο είναι πολύ μεγάλη και αν δεν το ξανακάνει, δεν οφείλεται στην κατανόηση του λόγου αλλά στον φόβο για την αντίδραση του γονέα και την τιμωρία του.
Χτύπησε το μικρό του αδερφάκι ο Πέτρος και ο μπαμπάς του αφού τον μάλωσε, τον έστειλε μόνο του στο δωμάτιο του για μισή ώρα να σκεφτεί. Και σε αυτό το παράδειγμα έχουμε ασυνέχεια σύνδεσης πράξης – αποτελέσματος και φυσικά ένα πιτσιρίκι το οποίο απομονώθηκε εξαιτίας του αδερφού του. Ενώ ο στόχος θα ήταν να κατανοήσει την λάθος συμπεριφορά, να βρει τρόπο να επανορθώσει και να δουλευτεί η σχέση έτσι ώστε να υπάρχουν όσο το δυνατόν λιγότερες τέτοιες αντιδράσεις.
Έτσι, πολλές φορές μετά από μια σκηνή έντασης και προσπάθειας επιβολής με τιμωρία οι γονείς καταλήγουν να ακούνε εκφράσεις όπως “είσαι η πιο κακιά μαμά του κόσμου” έως “μακάρι να πεθάνεις”. Προτάσεις διότι στην τιμωρία το αποτέλεσμα που κυρίως έχω δεν είναι η επικέντρωση στον εαυτό μου και στην πράξη αλλά η επικέντρωση θυμού προς το πρόσωπο του γονέα.
Τέλος, μέσω της τιμωρίας, δεν δίνεται η δυνατότητα επιλογής και η δυνατότητα λήψης αποφάσεων αφού διδάσκονται πως οι γονείς τους ξέρουν και πρέπει να αποφασίζουν γιαυτά γιατί είναι μικρά και μη ικανά ακόμη. Ως εκ τούτου δυσκολεύονται να γίνουν υπεύθυνα, ανεξάρτητα και φυσικά μεγαλώνοντας είναι πιθανόν να υποκυπτουν σε όποιον απλά έχει την εξουσία.
Αντιθέτως, οι φυσικές και οι λογικές συνέπειες δίνουν διεξόδους, επιλογές και δείχνουν εμπιστοσύνη στο παιδί και στη σχέση. Φυσικά αυτό δεν σημαίνει πως δε θα υπάρχουν εντάσεις, όμως σίγουρα δεν θα είναι της ίδιας συχνότητας διότι κατανοεί άμεσα πως δεν πρόκειται για ένα εκδικητικό μέσο αλλά για την συνέπεια της πράξης του, όπως συμβαίνει και στην ενήλικη ζωή. Πχ ένα παιδί από πολύ μικρή ηλικία μπορεί να αντιληφθεί πως αν αργεί ο μπαμπάς συστηματικά στην δουλειά του, θα τον διώξουν ή όταν φέρομαι με αγένεια, δεν με επιλέγουν οι φίλοι, απομονώνομαι και μένω μόνος κ.α.
Οι συνέπειες λοιπόν, μαθαίνουν στα παιδιά πώς να παίρνουν σωστές αποφάσεις μόνα τους και πως αναλαμβάνουν την ευθύνη αυτού που πρόκειται να κάνουν ή αυτού που ήδη έκαναν. Τους δίνουν τη δυνατότητα να εκπαιδευτούν από τα σωστά τους και να είναι υπεύθυνα για τη συμπεριφορά τους. Αντίθετα από την τιμωρία, οι φυσικές και οι λογικές συνέπειες έχουν νόημα για το παιδί και ακολουθούν χρονικά την συμπεριφορά του.
Φυσικά, αυτό δε σημαίνει πως θα αφήσω το παιδί εκτεθειμένο σε οποιοδήποτε κίνδυνο εφόσον προβλέπω πως αυτή η πράξη πιθανά να το θέσει σε κίνδυνο (στις φυσικές συνέπειες). Πάντοτε κινούμαι με γνώμονα την ασφάλειά του.
Την αντίστοιχη λειτουργικότητα έχουν και οι λογικές συνέπειες τις οποίες επίσης συνδέουμε άμεσα με την συμπεριφορά του στο εδώ και τώρα.
“Μαρίνα, μάζεψε σε παρακαλώ τα παιχνίδια από το σαλόνι γιατί θα σκουπίσω,εκτός και αν επιθυμείς να μην τα συμμαζέψεις και να τα τακτοποιήσω εγώ σε σακούλες στο πατάρι”. Εδώ αν απλά έμπαινα στη διαδικασία ως γονιός και χωρίς προειδοποίηση και υπενθύμιση της συνέπειας – γιατί της το είχα ξαναπεί την προηγούμενη ημερα- να μπω σαν σιφουνας και απλά να τα μαζέψω, θα προκαλούσα σίγουρα εκνευρισμό και θυμό γιατί δε θα μπορούσε να συνδέσει το καθήκον της με το αποτέλεσμα.
“Ανδρέα, έκανες πατίνι στο πεζοδρόμιο εξω από το σπίτι ενώ αυτό δεν ήταν μέρος της συμφωνίας μας. Οπότε, θα χάσεις το πατίνι έως αύριο το απόγευμα. ” Αντιθέτως, αν στο ίδιο συμβάν του απαγόρευα να παίξει στο πάρκο για 1 εβδομάδα, δεν θα ήταν λογική συνέπεια διότι και δεν έχει άμεση σχέση με την πράξη του και η διάρκεια της συνέπειας είναι τόσο μακρά που στα μάτια του παιδιού, φαίνεται μάταιο να προσπαθήσει, αφού θα του λείπει το άμεσο κινητρο.
Σίγουρα ο ρόλος του γονιού είναι δύσκολος και απαιτεί πολύ προσοχή, υπομονή και πολλές εξηγήσεις και επεξηγήσεις και σίγουρα οι γονείς θέλουν το καλύτερο δυνατό για το παιδί τους και την σχέση τους.
Με δεδομένο λοιπόν την αγάπη και το νοιάξιμο, αν μόλις θυμώσουν, το αντιληφθούν και καταφέρουν να πάρουν λίγες ανάσες, πριν δράσουν και να παρατηρήσουν το παιδί και τον εαυτό τους, λέγοντας “τι είναι αυτό που πραγματικά έκανε λάθος ή τι είναι αυτό που πραγματικά με έκανε τώρα να νιώσω” θα έχουν μια πιο πλήρη εικόνα για τον τρόπο που μπορούν να λειτουργήσουν και για να επιτελέσουν τον σκοπό τους που είναι η εκπαίδευση και η μάθηση του παιδιού. Αλλιώς ρισκάρουν να διαιωνίζουν συμπεριφορές των γονιών τους, που πληγωσαν τους ίδιους, με την διαφορά βέβαια, πως τότε “αυτό ήξεραν οι άνθρωποι” ενώ τώρα ο κάθε υπεύθυνος γονιός έχει πρόσβαση σε πληθώρα επιλογών και τρόπων διαπαιδαγώγησης.
Αλήθεια, εσένα πως θέλεις το παιδί σου να σε θυμάται; Ως γονιό τιμωρό και αυταρχικό ή ως γονιό που θα ήθελε αργότερα να του μοιάσει;
Γίνε λοιπόν το πρότυπο γονέα που θα ήθελες να έχεις..
Πίσω απο τις λέξεις, η Μαρία Γαΐδαρτζή, σύμβουλος γάμου, οικογένειας, συστημική ψυχοθεραπεύτρια & κοινωνική λειτουργός.Follow us on fb: “Ζωή & Συνεξέλιξη Κέντρο Ψυχοθεραπείας & Συμβουλευτικής. Μέσω της στήλης “Ψυχανεμίσματα” μοιραζόμαστε, αναλύουμε, προβληματιζόμαστε & φλερτάρουμε με πιθανές νέες λύσεις & επιλογές.
Follow us on fb: “Ζωή & Συνεξέλιξη Κέντρο Ψυχοθεραπείας & Συμβουλευτική.
Σχόλια